Gdy zgodzą się obie strony, urząd nie zwróci podatku

W praktyce często się zdarza, że zawarta przez strony umowa ulega rozwiązaniu, na przykład za zgodnym porozumieniem czy też z powodu tzw. nieważności względnej, czyli uchylenia się od skutków oświadczenia woli złożonego na skutek błędu. Powstaje wtedy pytanie, czy podlega zwrotowi zapłacony od takiej umowy podatek od czynności cywilnoprawnych?

Dwie umowy, dwie płatności

Warto tu odwołać się do wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z 9 stycznia 2008 r. (I SA/Gl 305/07).

W sprawie, którą zajmował się WSA, podatnik złożył wniosek o zwrot podatku od czynności cywilnoprawnych pobranego przez notariusza. Podatek pobrano ze względu na zawartą w formie aktu notarialnego umowę sprzedaży prawa wieczystego użytkowania działek oraz sprzedaży budynku i budowli stanowiących odrębne od gruntu przedmioty własności.

W uzasadnieniu wniosku podatnik wskazał, że umowa została rozwiązana na mocy aktu notarialnego w związku z błędną oceną stanu faktycznego w zakresie sfinansowania zakupionych nieruchomości, a następnie strony ponownie zawarły w formie aktu notarialnego umowę sprzedaży tej samej nieruchomości. Od tej umowy notariusz również pobrał podatek od czynności cywilnoprawnych. W związku z tym faktem podatnik zwrócił się o zwrot podatku od czynności cywilnoprawnych pobranego od pierwszej umowy.

Tylko jednostronne odstąpienie

Naczelnik urzędu skarbowego odmówił zwrotu podatku od czynności cywilnoprawnych. W uzasadnieniu swojej decyzji powołał się na art. 11 ust. 1 pkt 1 ustawy z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (tekst jedn. DzU z 2007 r. nr 68, poz. 450 ze zm., dalej ustawa o PCC) w powiązaniu z art. 88 § 1 kodeksu cywilnego i wskazał, że podatek od czynności cywilnoprawnych podlega zwrotowi, jeżeli uchylone zostały skutki prawne oświadczenia woli (nieważność względna), a uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem groźby lub błędu następuje poprzez jednostronne oświadczenie woli złożone drugiej stronie na piśmie.

W omawianej sprawie, zdaniem organu podatkowego, nie mamy do czynienia z taką sytuacją, bo strony doprowadziły do rozwiązania umowy sprzedaży poprzez zawarcie nowej umowy w formie aktu notarialnego, w której dokonały powrotnego przeniesienia praw własności. W akcie notarialnym rozwiązującym umowę sprzedaży przedstawiciele strony sprzedającej stwierdzili, że oświadczenie o zapłacie ceny sprzedaży przez kupujących złożyli pod wpływem błędu, będąc przekonanym, że w chwili zawarcia umowy sprzedaży na rachunku sprzedającego znajduje się cała kwota, jaką mieli zapłacić kupujący. Zatem rozwiązanie umowy sprzedaży nastąpiło na mocy zgodnych oświadczeń woli, a nie poprzez jednostronne uchylenie się od jej skutków prawnych przez sprzedającego. Dlatego też – zdaniem naczelnika urzędu skarbowego – brak jest podstaw do zwrotu zapłaconego podatku, bowiem art. 11 ust. 1 pkt 1 ustawy o PCC umożliwia taki zwrot jedynie w razie uchylenia skutków oświadczenia woli, a nie w przypadku zgodnego rozwiązania umowy przez strony.

Nie każda nadpłata do zwrotu

Twierdzenia te poparł również dyrektor izby skarbowej. Podatnik wystąpił więc ze skargą do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach. Podkreślił w niej, że umowa sprzedaży była dotknięta nieważnością bezwzględną, gdyż przedstawiciel strony sprzedającej działał pod wpływem błędu. Polegał on na przekonaniu, że cała kwota wynikająca z umowy sprzedaży została zapłacona przez kupującego. Nieważność bezwzględna umowy powoduje, że czynność prawna nie wywołuje skutków prawnych od samego początku. W stosunku do takiej czynności nie mógł zatem powstać również – zdaniem podatnika – obowiązek podatkowy, gdyż przepis art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy o PCC przewiduje, że obowiązek ten powstaje z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej. W takiej sytuacji podatek od czynności bezwzględnie nieważnej jako nienależnie zapłacony stanowi nadpłatę.

Rozwiązanie, nie uchylenie

Sąd uznał skargę podatnika za nieuzasadnioną. Podkreślił, że podnoszony jako przyczyna rozwiązania umowy błąd dotyczący oceny stanu faktycznego sfinansowania zakupionych nieruchomości jest wadą oświadczenia woli powodującą względną nieważność czynności prawnej. Oznacza to możliwość uchylenia się od skutków wadliwego oświadczenia woli. Nie jest to zatem – jak wskazywał podatnik – bezwzględna nieważność czynności prawnej.

Sąd również nie podzielił poglądu podatnika odnośnie do kwestii uchylenia się od skutków wadliwego oświadczenia woli. Umowa sprzedaży została rozwiązana kolejną umową. Strony zgodnie oświadczyły w niej, że rozwiązują wcześniejszą umowę sprzedaży. Dodatkowo w umowie nastąpiło przeniesienie na rzecz sprzedającej spółki prawa wieczystego użytkowania działek oraz prawa własności budynku i budowli. Oznacza to – zdaniem sądu – że wolą stron umowy było jej rozwiązanie, a nie uchylenie się od skutków oświadczenia woli, o którym mowa w art. 88 § 2 kodeksu cywilnego przez osobę uprawnioną.

Sąd wskazał, że artykuł 11 ustawy o PCC w ust. 1 zawiera wyczerpujące wyliczenie przypadków, w których przysługuje zwrot podatku od czynności cywilnoprawnych i jest to katalog zamknięty. Odstąpienie od realizacji umowy nie uzasadnia zwrotu prawidłowo naliczonego i uiszczonego podatku od czynności cywilnoprawnych. Podobnie późniejsze rozwiązanie ważnie zawartej umowy na skutek zgodnych oświadczeń stron nie daje prawa żądania zwrotu prawidłowo naliczonego i uiszczonego podatku.

Jeśli chodzi o zarzut podatnika naruszenia przez organy podatkowe art. 72 § 1 ust. 1 ordynacji podatkowej sąd wskazał, że zgodnie z tym przepisem za nadpłatę uznaje się kwotę nadpłaconego lub nienależnie zapłaconego podatku. Jak podkreślił sąd, taki przypadek nie miał miejsca w omawianej sprawie. Strony zawarły ważną umowę sprzedaży, która stosownie do art. 1 ust. 1 pkt 1a ustawy o PCC podlegała podatkowi od czynności cywilnoprawnych. Umowa ta została rozwiązana na skutek zgodnych oświadczeń stron, a zatem nie ma podstaw do stwierdzenia nadpłaty podatku – podsumował sąd.

Jeżeli zatem zawarta umowa została rozwiązana na skutek zgodnych oświadczeń stron, brak jest podstaw do zwrotu podatku od czynności cywilnoprawnych.