Idea Miast-ogrodów w Polsce i na świecie

Narodziny koncepcji

Wizja Howarda przedstawiała ideę miast wolnych od slumsów, rozkwitających dzięki efektowi synergii największych zalet miasta i wsi. Oprócz nieograniczonych możliwości, łatwego dostępu do rozrywek i wysokich płac dla mieszkańców, obowiązywać miała jednoczesna powszechna harmonia, świeże powietrze i niskie opłaty za użytkowanie gruntów. Zrealizowane w duchu tej idei inwestycje cechowały się ograniczoną wielkością, a także z góry zaplanowanymi i otaczającymi tereny mieszkalne pasami zieleni, a nawet polami uprawnymi. Z założenia obszary te miały być samowystarczalne ekonomicznie i kulturowo, pozbawione skrajnego ubóstwa, brudu i przestępczości. I chociaż idylliczna i sielankowa koncepcja nie przetrwała walki z nowoczesnymi molochami i drapaczami chmur, po ponad stu latach stała się jedną z najoryginalniejszych koncepcji w światowej architekturze.

Pierwsze Miasta-ogrody na świecie

Planowane w celu poprawy jakości życia pod kątem ekologicznym i społecznym, miasta-ogrody były jedną z pierwszych oznak zjawiska globalizacji w architekturze. Powstawały one jednocześnie w Europie, Ameryce, Azji, Australii, a nawet w Afryce. Idea narodziła się po rewolucji przemysłowej, w odpowiedzi na złe warunki życia klasy robotniczej w przeludnionych miastach Anglii. Wpływ wizji Howarda rozprzestrzenił się szybko w różne miejsca naszego globu, jednak jej realizacja wyglądała nieco inaczej w każdej części świata, w zależności od uwarunkowań lokalnych.

Pierwsze Miasto-ogród powstało w roku 1903 na północ od Londynu. Autorem projektu Letchworth byli Sir Raymond Unwin i Barry Parkerer. Przez następne kilkanaście lat wokół

stolicy Anglii powstało kilkadziesiąt miast urzeczywistniających wizję Ebenezera Howarda,między innymi Hampstead w 1907 roku, czy Welwyn w 1920. W pierwszych latach XX wieku pierwsze Miasta-ogrody zaczynają powstawać w Niemczech. Najstarsze z nich – Hellerau, zbudowane zostaje w roku 1909 w okolicach Drezna. W latach 1907 – 1914 powstaje w Brandendurgii Marga, a w 1912 roku Bruno Taut na obrzeżach Berlina zakłada Falkenberg. Miasto to zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Tuż po roku 1920 idea zaczyna być realizowana na terenie Stanów Zjednoczonych. Najstarszym Miastem-ogrodem w tym kraju jest Radburn w stanie New Jersey. Tuż po krachu na nowojorskiej giełdzie w latach 30-tych wzrasta zapotrzebowanie na tanie budownictwo mieszkaniowe. W ramach realizacji programu „Nowy Ład” za czasów prezydentury Roosevelta powstają trzy kolejne Miasta – ogrody : Greenbelt, Greenhills i Greendale.

 

Polskie Miasta-ogrody, czyli pracuj w mieście, mieszkaj na wsi

W XX wieku również w Polsce spopularyzowała się wyśniona przez Howarda koncepcja, aczkolwiek miała ona zupełnie inny charakter niż ten pierwotnie założony. W 1909 roku powołana zostaje Delegacja do Spraw Miast-ogrodów założona przez propagatora owej idei w Polsce – lekarza higienisty z Płocka, doktora Władysława Dobrzyńskiego. Przyjaźń Dobrzyńskiego z Howardem zaowocowała pierwszymi tego typu inwestycjami na Mazowszu.

Jeśli trzymać się wyznaczonych przez Howarda warunków, można by stwierdzić, że tylko jedno polskie miasto zasługuje na miano Miasta-ogrodu, a jest nim Giszowiec. W roku 1907 na terenie Zaboru Pruskiego rozpoczęła się budowa pierwszego tego typu miasta. Obecnie leży ono na terenie Polski. Osiedle zaprojektowane zostało z myślą o robotnikach zakładów należących do koncernu Gische. Obecnie Giszowiec jest dzielnicą Katowic.

W 1911 roku w granicach Wrocławia powstają Karłowice, zbudowane przez Paula Schmitthennera. W roku 1920 rozpoczyna się planowanie Miasta-ogrodu Kamienna Góra, będącego dziś luksusową dzielnicą Gdyni.

Bardzo często budownictwo utrzymane w tym duchu pełni rolę uzdrowisk i letnisk. Każde z nich cechuje się niepowtarzalną atmosferą, którą podsycają na każdym kroku specyficzni mieszkańcy, czy bujna, zróżnicowana roślinność.

Wizytówką miejscowości takich jak Podkowa Leśna, Milanówek, czy Komorów są zabytkowe wille z pierwszej połowy XX wieku sąsiadujące z tymi ukończonymi pod koniec ubiegłego stulecia.

Największym skupiskiem tego typu enklaw jest aglomeracja warszawska. Do najciekawszych przykładów tamtejszych projektów należą: Miasto-ogród Sabyda, któremu w 1993 roku przyznano status zabytku ze względu na wartościowy wkład urbanistyczny, czy też starsza część Konstancin-Jeziorny, gdzie dziewiętnastowieczne wille umiejscowione są w dużej mierze w lesie Kabackim. Do przykładów można również zaliczyć Miasto-ogród Ząbki, zaprojektowane przez wybitnego polskiego architekta, urbanistę oraz historyka Tadeusza Tołwińskiego, jednak realizacja tego projektu nie została ukończona ze względu na wybuch I wojny światowej. Tołwiński był również autorem projektu architektonicznego, zakładającego przebudowę Miasta-ogrodu Młociny, jednak prace przy tym planie również zostały wstrzymane z powodu rozpoczęcia się zmagań wojennych.

Podwarszawskie Włochy spotkał podobny los co Młociny, jednak tam projekt Miasta-ogrodu udało się zrealizować w dużo większym stopniu. Został on niestety zniszczony przez działania militarne, mające miejsce podczas II wojny światowej. Pomimo zniszczeń, Włochy, obecnie jedna z dzielnic Warszawy, w dalszym ciągu zachwycają dużą ilością terenów zielonych, co daje nadzieję na wykorzystanie tego aspektu przy dalszym rozwoju dzielnicy i powrotu do rozbudowy według koncepcji Howarda.

 

Współczesne Miasta-ogrody

Współcześnie w Polsce również powstają Miasta-ogrody. Oparte o idee Howarda projekty najnowocześniejszych pracowni architektonicznych, przygotowane na zlecenie największych deweloperów powstają już nie tylko na Mazowszu, ale w całym kraju.

Przykładem takiego projektu jest Siewierz, autorstwa pracowni Mycielski Architecture & Urbanism. Powstały w 2007 roku projekt znajdującego się w obrębie Katowic Miasta-ogrodu spełnia wszystkie założenia howardowskiej koncepcji. Zrównoważone i ekologiczne miasto to jeden z wielu motywów przewodnich agencji Macieja Mycielskiego.

Innym specjalistą architektonicznym praktykującym koncepcję Miasta-ogrodu jest Wojciech Wojciechowski. Wojciechowski jest autorem projektu zespołu mieszkaniowego

„Miasto Ogród” w Gliwicach, a także „Ligota Park” w Katowicach, powstałego w 2007 roku projektu, należącego do najnowocześniejszych inwestycji na terenie Śląska. Domy budowane w Katowickiej Ligocie przypominają luksusowe kamienice z lat 30. XX wieku, w których jasne elewacje wzbogacone są licznymi tarasami, ogrodami zimowymi, czy drewnianymi okładzinami. Czteropiętrowe bloki utworzą zamknięte kwartały z zielonymi dziedzińcami. Dzielnica Ligota w latach 30-tych pomyślana była jako Miasto-ogród, idealna dzielnica mieszkaniowa. Idea ta zachowana została przez głównego projektanta nawet po siedemdziesięciu latach, przy projektowaniu inwestycji Ligota Park na zlecenie cieszyńskiego dewelopera Atal.

Na zlecenie Atalu powstaje również inna inwestycja oparta na architektonicznej koncepcji miasta ogrodu, osiedle Nowe Polesie w zachodniej części Łodzi. Projekt osiedla został wykonany przez renomowane biuro projektowe Kanon i należy do najbardziej nowoczesnych koncepcyjnie i technologicznie inwestycji w Łodzi.

 

Podsumowanie

Pomimo upływu lat, koncepcja Ebenezera Howarda pozostaje wciąż popularna, zarówno w Polsce, jak i na świecie. W czasach postępującej globalizacji oraz niezwykle szybkiego trybu życia, perspektywa mieszkania w enklawie zieleni trafia do coraz większej ilości ludzi szukających miejsca do osiedlenia się. Architekci zdają się dostrzegać popyt na tego typu projekty, często sięgając w swoich pracach po tą ponad stuletnią koncepcję.

 

Magdalena Prosińska
www.miastaogrody.pl