Kiedy przeprowadzić modernizację instalacji elektrycznej? Remont momentem wymiany instalacji

Nierzadko stare kable i rozwiązania nie radzą sobie ze wzrastającą liczbą odbiorników, zawodzą, kiedy podłącza się do nich nowoczesny sprzęt elektroniczny ale także zagrażają bezpieczeństwu zarówno mieszkańców jak i podłączonych do gniazdek urządzeń - grożąc  porażeniem lub nawet pożarem.   

Wygodnie i zgodnie z przepisami

– Choć w przepisach nie znajdziemy wyrażonego wprost wymogu przeprowadzenia modernizacji, właściciele lub administratorzy lokali zobowiązani są utrzymywać instalacje w należytym stanie technicznym. Konieczność unowocześnienia dotyczy w szczególności tych budynków, które powstały od 30 lat temu, zwłaszcza w wielorodzinnym budownictwie wielkopłytowym. Materiały użyte do ich wykonania, na przykład aluminiowe przewody, mocno się zestarzały. Niegdyś inaczej też  szacowano zapotrzebowanie na energię. Liczba urządzeń elektrycznych w mieszkaniu wzrosła i stare kable o zbyt małym przekroju nie radzą sobie z dostarczaniem do nich energii. W obecnej dekadzie spółdzielnie mieszkaniowe przeprowadzały wiele remontów w obrębie pionów, ale decyzja o przeprowadzeniu renowacji wewnątrz mieszkania należy do lokatora. Na to, że stała się ona niezbędna, wskazuje upalenie przewodów czy obniżenie poziomu napięcia w sieci – mówi Jan Strzałka, prezes krakowskiego oddziału Stowarzyszenia Elektryków Polskich.

Problemy pojawiają się także w nowym budownictwie. Jednym z nich jest np. wadliwie rozplanowanie położenia gniazd lub wyłączników, skutkujące częstym”wyskakiwaniem” korków. W takiej sytuacji nie należy zwlekać z dostosowaniem domowych obwodów do zwiększonych potrzeb i bardziej restrykcyjnych norm, obowiązujących od wejścia Polski do w Unii Europejskiej.

Według przepisów zmodernizowana lub nowa instalacja elektryczna wyposażona powinna być przede wszystkim w rozdzielnicę z modułami ochronnymi. Należy również zadbać o to, aby w obwodach występowały nie dwa, lecz trzy przewody, bowiem zgodnie z normą kabel ochronny oddziela się od zerowego. Ze względów bezpieczeństwa wszystkie przewody o przekroju do 10 mm2 muszą być miedziane, a nie aluminiowe.

Ocenia sprawdzony elektryk

Ocenę stanu instalacji, od którego uzależniony jest zakres prac, należy powierzyć uprawnionemu elektrykowi. Po sprawdzeniu stanu obwodów można przystąpić do ich modernizacji. W odróżnieniu od większości drobnych czynności remontowych, które można przeprowadzić samodzielnie, prace przy urządzeniach elektrycznych może wykonać jedynie specjalista-elektryk. Z racji tego, iż od jego wiedzy i kompetencji zależeć będzie nasze bezpieczeństwo i funkcjonalność instalacji warto  nawiązać współpracę ze sprawdzonym fachowcem. We własnym interesie warto upewnić się, iż legitymuje się uprawnieniami:

– do wykonywania instalacji elektrycznych do minimum 1 kV,
– do wykonywania pomiarów odbiorczych instalacji elektrycznej,
– do złożenia dokumentów w zakładzie energetycznym.

Czego nie wolno robić samemu?

Elektrykowi należy zlecić:
– ocenę stanu instalacji,
– naprawę uszkodzonej instalacji elektrycznej,
– wymianę i rozbudowę istniejącej instalacji,
– wykonanie nowej instalacji,
– montaż opraw oświetleniowych i innych odbiorników podłączonych na stałe,
– naprawę urządzeń elektrycznych.

W rozdzielnicy wszystko się łączy

Serce domowej instalacji mieści się w rozdzielnicy, wmurowanej zazwyczaj w tynk tuż przy drzwiach wejściowych. Zgodnie z przepisami nie montuje się  już w niej tradycyjnych „korków”. Współczesna znormalizowana szyna instalacyjna zawiera nowoczesne urządzenia modułowe. Ze względu na fakt, iż może pomieścić jedynie określoną ich liczbę, przy wyborze tablicy rozdzielczej warto uwzględnić urządzenia, których będziemy używać w przyszłości. Jeśli wymiana rozdzielnicy wymaga zdemontowania licznika, należy zawiadomić o tym miejscowy zakład elektryczny.

W tablicy rozdzielczej zbiegają się obwody elektryczne zasilające poszczególne odbiorniki energii (np.pojedyncze urządzenia dużej mocy) lub ich grupy (gniazdka, oświetlenie). Są one chronione opisanymi niżej wyłącznikami i ochronnikami. Z kolei urządzenia sterująco-sygnalizacyjne – np.kontrolki napięcia, zegary sterujące ogrzewaniem elektrycznym lub wyłączniki zmierzchowe – pozwalają nam łatwiej kontrolować stan instalacji i automatyzują działanie urządzeń.

Dokonując przeróbek warto pamiętać, aby opisać funkcje poszczególnych modułów a nakleić takową legendę na wewnętrznej stronie drzwiczek tablicy.  W jej wnętrzu schować na wszelki wypadek latarkę i zapasowe baterie.

 

Od przeciążenia, porażenia i przepięcia

W nowoczesnej rozdzielnicy mieści się nie tylko główny wyłącznik prądu, ale także urządzenia, które dbają o bezpieczeństwo mieszkańców oraz instalacji elektrycznej. Jednym z nich jest wyłącznik nadprądowy typu S, stanowiący  odpowiednik przestarzałych „korków”. W sytuacjach awaryjnych np. kiedy kabel zasilający urządzenie zostanie uszkodzony i spowoduje zwarcie – odcina on obwód od zasilania. Wyłącznik zadziała także wówczas, kiedy podłączymy zbyt wiele urządzeń do jednej „złodziejki” i nastąpi przeciążenie linii oraz, niewidoczny dla nas gołym okiem wzrost temperatury przewodu, zagrażający przepaleniem instalacji i wybuchem pożaru.

Skuteczną ochroną przed porażeniem zapewniają wyłączniki różnicoprądowe, które mogą uratować nam życie w sytuacji dotknięcia kabla pod napięciem lub obudowy urządzenia,  w którym doszło do uszkodzenia izolacji. Ich działanie polega na stałym porównywaniu prądu płynącego w przewodzie fazowym i neutralnym. Jeśli pojawia się różnica wskazująca na wystąpienie zagrożenia, zasilanie jest automatycznie odłączane nie później po 0,3 sekundy od zdarzenia. Wyłącznik zadziała również w przypadku przebicia, czyli przepływu prądu do masy, który stanowi efekt uszkodzenia izolacji przewodów czy zawilgocenia urządzeń elektrycznych.  Aby jednak wyłącznik różnicoprądowy działał prawidłowo musimy poddawać go regularnym testom. Skuteczność jego działania sprawdza się w bardzo prosty sposób, poprzez przyciśnięcie, raz w miesiącu odpowiedniego przycisku. Takie postępowanie zapewni nam bezpieczeństwo oraz będzie skutecznym środkiem ochrony przed dotykiem bezpośrednim.

RAMKA - Warto wiedzieć o tym, że zastosowanie wyłącznika różnicowoprądowego włączonego w dwukablowe instalacje starego typu, czyli pozbawione rozdzielnego przewodu ochronnego, nie jest skutecznym środkiem ochrony przed dotykiem pośrednim!

Jednym ze zjawisk, zagrażających domowym instalacjom są także przepięcia.  Spowodowane zwykle uderzeniem pioruna mogą one w jednej chwili spowodować zniszczenie urządzeń elektrycznych. Skuteczną ochroną przed skutkami przepięć są ograniczniki oraz połączenia wyrównawcze. Ochronniki klasy B stanowią pierwszy stopień zabezpieczenia przed przepięciami wywołanymi wyładowaniami atmosferycznymi. Urządzenia klasy C obniżają przepięcia wstępnie ograniczone przez ograniczniki klasy B. Z kolei moduły klasy D stosowane są do ochrony urządzeń szczególnie wrażliwych na przepięcia, np. serwerów, sprzętu audio-wideo czy centralek alarmowych. Montowane są one już nie w rozdzielnicy, ale bezpośrednio przy urządzeniu, w gniazdku lub w puszce. Jeśli zdarza się, że podczas burzy przestaje działać Internet, wskazane jest, aby założyć również ograniczniki zabezpieczające sieci teleinformatyczne.

Modernizuj, gdzie wzrok nie sięga

Jak już wspomniano, zgodnie z obowiązującą normą zmodernizowana lub nowa instalacja musi należeć do trójprzewodowego systemu sieciowego TN-S. Najlepiej, jeśli składające się na nią przewody wykonane będą z miedzi, która ma dużo większą przewodność niż stosowane przed laty i szybko utleniające się aluminium. Niewątpliwą zaletą miedzianych kabli jest także możliwość  podłączenia do sieci większej ilości odbiorników prądu  niż w przypadku przestarzałej instalacji aluminiowej.

Przed rozpoczęciem remontu trzeba uwzględnić, że kable prowadzi się w tynku lub pod nim. Płaskie przewody podtynkowe układa się bezpośrednio w wykutych w ścianach bruzdach, a przewody o innym przekroju w rurkach osłonowych. Zaletą pierwszego rozwiązania jest możliwość wykonania płytszych rowków niż przy instalacji rurek. Na korzyść tych ostatnich przemawia jednak fakt, iż umożliwiają one późniejszą wymianę kabli bez konieczności kucia ścian.

Przewody można też prowadzić już po wykończeniu ścian w kanałach lub listwach instalacyjnych. Jest to wygodne, gdy trzeba podłączyć niewielką liczbę nowych urządzeń. W listwach i kanałach mocowanych przy podłodze, wokół ościeżnic drzwi i okien można także zamontować gniazda wtyczkowe, łączniki lub oświetlenie miejscowe.

Pod ręką i na widoku

Remont jest idealnym momentem do zmiany położenia i ilości łączników oraz gniazdek wtykowych. Odpowiednie ich zaprojektowanie, pasujące do przemeblowanych lub nowo meblowanych pomieszczeń z pewnością zwiększy ergonomię wnętrza oraz pozwoli uniknąć stosowania obciążających obwód przedłużaczy i rozgałęziaczy, zwanych potocznie „złodziejkami”. Warto pamiętać o tym, że zgodnie z przepisami w zmodernizowanej trójżyłowej instalacji należy stosować wyłącznie gniazda z bolcem, do którego przyłączony jest przewód ochronny.

Gniazdka i włączniki można montować osobno albo łączyć je w zestawy obudowane wspólną ramką. – Coraz częściej zamiast instalować pojedyncze gniazda inwestorzy decydują się na zastosowanie ramek wielokrotnych, w których umieszcza się w zależności od potrzeb kilka złącz elektrycznych, a dodatkowo gniazdko telefoniczne, komputerowe czy antenowe. Dzięki temu instalacja staje się o wiele bardziej funkcjonalna, bo pozbywamy się plątaniny kabli. Nie mniejsze znaczenie mają walory estetyczne ramek. Ściana po ich zastosowaniu wydaje się bardziej uporządkowana – radzi Sławomir Szotek z firmy Kontakt Simon.

Aby zainstalować ramki, należy w wybranym miejscu umieścić puszkę z odpowiednią liczbą komór lub puszki pojedyncze połączone zatrzaskami. Wskazane jest użycie takich, do których gniazda mocuje się na wkręty, a nie na tzw. łapki, które z czasem się obluzowują. W pomieszczeniach słabo oświetlonych można zastosować włącznik z podświetleniem orientacyjnym widocznym w nocy.

Wybierając osprzęt, należy kierować się także jego wzornictwem, bo na wygląd pomieszczenia wpływa nie tylko kolor ścian i meble, lecz również współgrające z jego stylem detale. Przestarzałe przełączniki natynkowe dobrze podczas remontu wymienić na ładniejsze podtynkowe, które nie wystają ponad płaszczyznę ściany. Obecna ich oferta jest bardzo zróżnicowana pod względem wzorów, barw, materiałów, faktur i, oczywiście, cen. Znajdziemy na rynku urządzenia od bardzo prostych do ozdobnych. Modularna budowa wielu modeli sprawia, że kolor ramki może się różnić od wykończenia klawisza. – Jeśli chodzi o wybór, trudno udzielić konkretnych porad, bo wszystko zależy od wizji i możliwości finansowych inwestora. Asortyment jest ogromny, każdy może wybrać to, co zechce, począwszy od pastelowych tworzyw sztucznych po drewno, szkło i metal. Miłośnicy prostoty zdecydują się na dopasowanie kontaktu do koloru ściany, zwolennicy ekstrawagancji postawią na kontrast, zwolennicy klasycznej elegancji wybiorą złoto lub drewno. Zresztą, jak już powiedziałem, nie ma reguły. Niezmienną popularnością cieszy się osprzęt w tradycyjnych kolorach białym i beżowym, do których użytkownicy są po prostu przyzwyczajeni – mówi Sławomir Szostek.

Niezależnie od tego, co wybierzemy, pamiętajmy, że nawet najpiękniejszy kontakt nie jest dziełem sztuki i źle wygląda pośrodku pustej ściany, gdzie zanadto rzuca się w oczy. Po drugie, wzory przełączników zmieniają się co pewien czas, toteż mimo ich niezawodności dobrze kupić kilka na zapas.

 

Minimalna liczba gniazd:

Zależy od naszych potrzeb, zarówno tych aktualnych jak i przyszłościowych. Zazwyczaj montuje się :
– jedno podwójne gniazdo w pokojach na ok. 5 m2 powierzchni oraz kilka w ramce obok miejsc, gdzie planuje się ustawienie sprzętu komputerowego lub audio-wideo,
– pięć gniazd w tym jedno 16-amperowe w kuchni,
– co najmniej jedno w przedpokoju,
– dwa bryzgoszczelne i ewentualnie jedno 16-amperowe do zasilania pralki - w łazience.

Położenie i rodzaj gniazd

Włączniki oświetlenia instaluje się zwykle na wysokości 105 cm nad podłogą. Położenie gniazd jest uzależnione od rodzaju pomieszczenia.

Pokój. Najczęściej gniazda mocuje się na wysokości 30 cm nad podłogą. Powinny być zainstalowane po obu stronach okna, a co najmniej jedno ulokowane w głębi pokoju. Sugerowany stopień ochrony to IP20.

Kuchnia. Ze względu na fakt, że większość szafek kuchennych ma około 80 centymetrów, gniazda w kuchni instaluje się na wysokości ponad 85 cm ponad podłogą, najczęściej około 115 cm. Wskazany stopień ochrony większy niż IP20, przynajmniej w bardziej narażonych na wilgoć miejscach.

Gniazdka w podłodze lub telebloki.  Jeśli planujemy ustawienie odbiorników z dala od ściany lub zamierzamy podłączać urządzenia na przykład na zewnątrz domu, przydatne okażą się gniazdka, które można zainstalować zarówno w podłogach technicznych (np. z drewna), jak i umieścić w tradycyjnych wylewkach. Wymagają one osadzenia specjalnych puszek, do których przewody doprowadza się w ułożonych w podłodze rurkach, listwach lub kanałach. Puszka taka ma przekrój kwadratowy albo prostokątny i uchylną z reguły pokrywę. Po jej zamknięciu wierzch staje się całkowicie zlicowany z powierzchnią, więc można go wykończyć takim samym materiałem jak podłogę. Kiedy wtyczka nie jest podłączona, gniazdo pozostaje niewidoczne.

Innym, interesującym rozwiązaniem, pozwalającym elastycznie kształtować przestrzeń w domu lub w biurze, to listwa zasilająca typu teleblok. Urządzenie montowane jest na stałe w biurku, stole konferencyjnym lub, coraz częściej, w blacie kuchennym. W pozycji schowanej widoczna jest jedynie szczelina, przez którą przeprowadzone są kable zasilające urządzenia. Po wysunięciu ujawnia się estetyczna wieżyczka z gniazdkami elektrycznymi i, w razie potrzeby, teleinformatycznymi.

Łazienki i pralnie. W tym przypadku gniazda umieszcza się na wysokości 140 cm. W łazience wyposażonej w wannę lub brodzik i natrysk wydzielono cztery strefy ochronne: 0, I, II i III. W dwóch pierwszych, czyli tam, gdzie występuje największe ryzyko zawilgocenia osprzętu, unika się montowania jakichkolwiek urządzeń, a jeśli okazuje się to bezwzględnie konieczne, muszą mieć one bardzo wysoki stopień ochrony.

Strefa II wyznacza przestrzeń szerokości 0,6 m wokół wanny lub kabiny natryskowej oraz strefy I. W jej obrębie mogą być zastosowane elektryczne podgrzewacze wody oraz oprawy oświetleniowe w II klasie ochronności (z podwójną izolacją). Wymagany stopień ochrony urządzenia to IPX4 – z obudową odporną na rozbryzgi wody.

Strefa III to przestrzeń otaczająca poprzednie strefy o szerokości 2,4 m. Tutaj mogą być instalowane gniazda wtyczkowe z bolcem ochronnym z odpowiednio zabezpieczonymi obwodami zasilającymi. Wymagany stopień ochrony urządzeń to co najmniej IPX1, czyli z obudową odporną na spadające krople wody. Również w strefie III najlepiej jednak instalować gniazda wtyczkowe bryzgoszczelne o stopniu ochrony IP44.
Wtyczki pralki raczej nie wyjmuje się z gniazda po skończonym praniu, dlatego warto zainstalować dodatkowa gniazda dla suszarki do włosów, golarki czy lokówki.

Duży wybór gniazdek

Oprócz standardowych dostępne są między innymi gniazdka:
– z klapką i w szczelnej obudowie, przeznaczone do pomieszczeń wilgotnych. Elektryk powinien dobrać stopień tej szczelności do warunków.
– z wyrzutnikiem wtyczki, ułatwiające jej wyjmowanie i uniemożliwiające wyrwanie gniazda z puszki.
– ze wspomnianym ogranicznikiem przepięć klasy D, tam, gdzie ma być podłączony wrażliwy sprzęt elektroniczny.
– z wyłącznikiem różnicowoprądowym dla zwiększania bezpieczeństwa użytkowania starych instalacji elektrycznych, które nie mogą być całościowo zmodernizowane. Tego rodzaju gniazda są szczególnie przydatne w łazience, kuchni oraz w garażu, gdzie urządzenia mogą mieć kontakt z wilgocią.
– bezpieczne dla dzieci, z zamykaną klapką, przesłoną otworów lub takie, które działają tylko po włożeniu do nich wtyczki. Inne przedmioty włożone do otworów nie powodują przepływu prądu. Zamiast specjalnych gniazdek można też stosować wkładane do gniazdka zaślepki.
– z kluczem – do gniazdka można włączyć jedynie wtyczkę z przyklejoną specjalną nakładką, która pasuje do tego gniazdka.
– specjalne, np. antenowe, telefoniczne, sieci komputerowej, głośnikowe itp.

Rodzaje łączników:

– jednoklawiszowe – jednobiegunowe po naciśnięciu klawisza zapalają jedną lampę (ewentualnie kilka żarówek w jednym żyrandolu), dwubiegunowe włączają lampy w dwóch niezależnych obwodach.
– dwuklawiszowe – w jednobiegunowych, zwanych też świecznikowymi, każdy klawisz włącza inną grupę żarówek w żyrandolu, w dwubiegunowych każdy klawisz włącza inną lampę, czyli osobne obwody świetlne.
– trzyklawiszowe – zazwyczaj jednobiegunowe, w których każdy klawisz włącza odrębną grupę żarówek w żyrandolu, lub trzybiegunowe, w których każdy klawisz obsługuje inny obwód.
– schodowe (inaczej korytarzowe) – służą do włączania obwodu z dwóch miejsc, na przykład oświetlenia w salonie z dwoma wejściami lub na schodach.
– krzyżowe – do zastosowania, gdy chcemy włączać światło z trzech lub więcej miejsc. Stosuje się je razem ze schodowymi na przykład w długim korytarzu: na jego końcach instaluje się wówczas włączniki schodowe, a pomiędzy nimi jeden lub więcej łączników krzyżowych.
– ściemniacze – przeznaczone do regulacji natężenia światła pokrętłem, suwakiem lub przez odpowiednio długi dotyk płytki, a także za pomocą dowolnego pilota RTV. Zapamiętują ostatnie ustawienie sprzed wyłączenia. W sprzedaży dostępne są też urządzenia z wbudowanym programem „symulacji obecności”, takie, jak ukazany na zdjęciu model MSO10 serii Classic firmy Kontakt Simon. Takie ściemniacze o określonej porze dnia włączają oświetlenie, a po zaprogramowanym czasie je wyłączają, dzięki czemu potencjalny intruz odnosi wrażenie, że ktoś przebywa w obserwowanym przez niego lokalu. W pokojach z kilkoma wejściami ściemniacze można montować w układzie schodowym, tzn. przy jednym wejściu ściemniacz, przy drugim zaś zwykły włącznik. Aby uzyskać możliwość regulacji natężenia światła przy dwóch wejściach do pomieszczenia, można zamontować w układzie schodowym przy jednym wejściu ściemniacz, a przy drugim rozszerzenie. Jest ono tańsze, a w tym układzie daje identyczne możliwości.
– zwierne – do włączania sygnału dźwiękowego, dzwonka przy drzwiach, otwierania furtek, czy czasowego włączania oświetlenia.

Z prądem nowoczesności

Opisane kierunki modernizacji pozwolą dostosować naszą instalację do obowiązujących norm i zapewnią jej funkcjonalność przez kilkanaście kolejnych lat. Nie jest to jednak wszystko, co możemy osiągnąć. Oprócz urządzeń i osprzętu używanych w klasycznych sieciach elektrycznych dostępne są także specjalne systemy umożliwiające kompleksowe, zautomatyzowane sterowanie różnymi urządzeniami w domu. – Remont to dobry moment, aby zacząć myśleć współcześnie. Instalacja elektryczna jest prawdziwym systemem nerwowym domu, który funkcjonuje naprawdę dobrze, gdy unowocześnimy go do standardu magistrali instabus KNX/EIB. W XIX wieku (i, niestety, przeważnie również dziś) urządzeniami sterowano poprzez włączanie lub odcinanie zasilania za pomocą pstryczka. Dziś można już rozłączyć obwód dostarczania energii (zwykłe kable) od obwodu sterowania urządzeniami (przewody, światłowody lub łączność radiowa) z „inteligentnymi”, programowalnymi czujnikami. Dzięki temu dom stanie się „szyty na miarę”, dostosowany ściśle do potrzeb użytkowników. O 05:30 załączy się ogrzewanie podłogowe, o 06:00 temperatura w domu wróci po nocnym obniżeniu do stanu komfortowego, o 06:10 włączy się radio, o 06:15 podniosą się żaluzje. Jednym poleceniem przełączymy oświetlenie w salonie z trybu „kolacja” w tryb „czytanie”. Rozwiązanie to w dodatku przynosi oszczędności rzędu od 40% do 60% – przekonuje Andrzej Dubrawski z firmy Tema 2. Tylko zatem od naszego zaufania do automatyki i możliwości finansowych zależy, jak dalece zechcemy zmodernizować domową instalację elektryczną.

Jarosław Pawłowski