Czy pamiętamy jeszcze, jak wygląda usiane gwiazdami nocne niebo?

Czas przestać myśleć watami

To nie jest przypadek, że Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych proklamowało rok 2015 Rokiem Światła. Rozrastanie się miast i metropolii sprawia, że mamy do czynienia z nasileniem się problemu zanieczyszczenia światłem, a także rosnącym zużyciem energii elektrycznej. Warto o tym – przy okazji Dnia Ziemi - rozmawiać, skoro jesteśmy częścią tego samego ekosystemu.

Słowem – jak świecić?

ZANIECZYSZCZENIE ŚWIATŁEM – CO TO ZNACZY?

Prof. Wojciech Żagan: - Dzisiaj zanieczyszczenie światłem rozumiane jest jako niepożądane zjawisko obserwowane przede wszystkim w przestrzeni miejskiej, związane z  brakiem świadomości, że światło może szkodzić oraz z wykorzystaniem przestarzałych systemów oświetleniowych. Światło skierowane na jezdnię, na obiekt rozprasza się nie tylko w oczekiwanym kierunku, ale również w stronę nieba, w tzw. górną półprzestrzeń. Świeci w różnych kierunkach powodując wiele negatywnych implikacji. Raz, że jest to nieekonomiczne, a dwa – wpływa na życie mieszkańców miast. Drugim aspektem jest problem związany z emisją CO₂ do atmosfery. Wiąże się to z generowaniem znacznej ilości energii elektrycznej, koniecznej do wytworzenia światła, które i tak nikomu nie jest potrzebne. Odpowiada za to właśnie stare oświetlenie.

Dlatego wyzwaniem dzisiejszych czasów dla nas, ludzi nauki, jest sprawić, by rewolucja LED uległa przyspieszeniu, przy zachowaniu racjonalnego podejścia do oświetlenia. Pozwoli to zredukować emisję CO₂ nawet o kilkadziesiąt procent.

Dr Paweł Morawski: - My, mieszkańcy miast, z powodu łuny tworzonej przez wadliwe oświetlenie zapomnieliśmy już, jak wygląda niebo w bezchmurną noc. Mało tego: jak wiadomo nasz sen, jego jakość, zależna jest od stopnia ciemności w sypialni. Wymarzone warunki to przysłowiowe egipskie ciemności. Jeśli na zewnątrz mamy latarnię, której światło dociera do naszego pokoju, możemy zapomnieć o dobrym, głębokim, relaksującym śnie. A pamiętajmy jeszcze o zwierzętach! Czy zastanawiamy się, dlaczego skowronkom zdarza się rozpoczynać swoje trele nawet o 3 nad ranem, gdy nadal jest ciemno? Otóż z tego samego powodu, z jakiego my nie możemy dobrze spać. Światło wnikające w górną półprzestrzeń sprawia, że ptakom myli się pora dnia, co zaburza ich biologiczny rytm. Budzą się w środku nocy, myśląc, że zbliża się świt.

Prof. Żagan: ...co może prowadzić do tragicznych następstw. Kiedy dla upamiętnienia wież WTC stworzono potężne słupy świetlne wznoszące się pionowo w górę, ptaki dostawały się w tzw. pułapkę światła, z której nie potrafiły się uwolnić i ginęły.

Czytaj również: Certyfikat za przyjazne środowisku rozwiązania

JAK ROZWIĄZAĆ TEN PROBLEM?

Dr Morawski: Teoretycznie wystarczyłoby trzymać się norm obowiązujących w naszym kraju, które w sposób szczegółowy określają parametry dla oświetlenia miejskiego. To jednak nie jest takie proste. W Polsce samo oświetlenie uliczne to ponad  3,6  mln punktów świetlnych. W wielu miejscach są to jeszcze systemy wymagające modernizacji.

Prof. Żagan: Klosze opraw powinny być ustawione w poziomie, a szkła pod oprawą - płaskie. W Polsce latarnie są tylko lekko pochylone, a szkła wypukłe. Tak wyemitowane światło rozpraszając się, niepotrzebnie świeci w górę. Oczywiście zmiany wymagają czasu. Na szczęście zauważamy, że rośnie grupa świadomych projektantów i architektów, która w fazie projektowej uwzględnia obecne normy i korzysta z nowych rozwiązań.

Dr Morawski: Przykładem może być najnowszy projekt w Szczecinie, gdzie właśnie montowany jest – w miejsce przestarzałego – system inteligentnego oświetlenia LED – Philips City Touch. Zmodernizowana zostanie znaczna część infrastruktury oświetleniowej miasta. System pozwala zarządzać każdym jednym punktem świetlnym oddzielnie. Dopasowywać do konkretnych okoliczności, w myśl zasady: ważne, żeby światło było wtedy, kiedy jest potrzebne i tam, gdzie jest potrzebne i o najwyższej jakości. Warto wzmocnić to konkretnymi liczbami, bo zarządzanie oświetleniem pozwoli na oszczędności energii rzędu 70% i redukcję emisji dwutlenku węgla o 7000 ton rocznie!

CO MOŻE ZROBIĆ DLA ZIEMI KAŻDY Z NAS?

Prof. Żagan: Możemy równocześnie wpłynąć na wiele rzeczy, zarówno w skali makro, jak i mikro. Przechodząc na oświetlenie LED, zaczynamy płacić mniejsze rachunki za światło. Jednocześnie pobieramy mniej prądu, a więc mniej węgla zostaje zużyte w elektrowniach. Tym samym znacząco zmniejsza się emisja CO₂  do atmosfery, przypadająca na nasze gospodarstwo domowe. Nawet więc jeśli nie jesteśmy jeszcze do końca przekonani do rewolucji LED, te informacje powinny nam dać do myślenia.

Dr Morawski Na rzecz źródeł i opraw LED przemawia o wiele więcej argumentów. Po pierwsze – jest to światło, którym można sterować, dowolnie dostosowując je do naszego samopoczucia, budując nastrój w domu. Po drugie – jest bezpieczne, nie nagrzewa się, a po trzecie cechuje je niezwykła trwałość i wysokie parametry świetlne.  LED definiuje światło na nowo, otwiera przed nami nowe możliwości wykorzystania. Zwiększa poczucie komfortu i bezpieczeństwa, wszędzie tam, gdzie przebywamy – czy to w przestrzeniach miejskich, w biurze, w sklepie czy po prostu w domu.

Prof. Żagan: My jako konsumenci musimy nauczyć się światła na nowo. Przestać myśleć watami, a zacząć lumenami. To jest możliwe. Pamiętam jeszcze, że moja babcia, prosząc moją mamę, by kupiła żarówkę 100-watową mówiła – „kup żarówkę 100 świec“. My teraz musimy przejść z myślenia 75 wat na 1000 lumenów.

Powiedziałbym jeszcze szerzej – powinniśmy zacząć od podstaw, od kultury światła.

W Polsce obserwuję bardzo niski poziom edukacji w tym zakresie. Przykładowo w Niemczech technologii oświetleniowej uczy się w ponad 20 ośrodkach uniwersyteckich, a u nas – zaledwie w trzech. W Polsce podchodzimy do światła tak: ważne, żeby się świeciło – niezależnie jak, niezależnie o jakiej porze. A źródło światła ma być po prostu tanie.

Jeszcze do niedawna wszyscy, całe społeczeństwo - „czuliśmy światło“. Wiedzieliśmy, że jak kupimy żarówkę o mocy 100 watów to ona wystarczy. A dzisiaj? Jak się połapać? A młodzi? Oni nie znają już żarówki tradycyjnej. Dlatego pamiętajmy: 1000 lumenów – to jest ta podstawowa wartość strumienia świetlnego, która odpowiada dawnym 75 watom.

Dr Morawski: Wiarygodni producenci dbają o to, by na opakowaniach zamieszczać stosowne informacje. Nie tylko dotyczące barwy światła (czy jest „ciepła“ czy „chłodna“), ale również takie, które pozwalają porównać jednostkę mocy wat do wielkości strumienia świetlnego wyrażonego w lumenach. Daje to gwarancję, że otrzymamy oświetlenie dobrej jakości, przyjazne dla nas, w którym będziemy się dobrze czuć. Trzeba też pamiętać o jeszcze jednym parametrze – wskaźniku oddawania barw. Wówczas unikniemy zaskoczenia i efektu tzw. „bezczelnego lustra“, czyli światła, które pokazuje niewłaściwy koloryt skóry. W naszych biurach, domach, miejscach pracy i odpoczynku wskaźnik oddawania barwy musi być  przynajmniej równy 80.

Czytaj również: Zielona elektrownia w Szwajcarii

DLACZEGO WAŻNA JEST JAKOŚĆ ŚWIATŁA?

Prof. Żagan: Tutaj dotykamy człowieka. I dobrze, bo Dzień Ziemi to jest również dzień człowieka – jako części ziemskiego ekosystemu. Otóż światło – dobrej jakości - może poprawić nasz komfort. Pobudzić, kiedy trzeba, a kiedy trzeba zrelaksować. Są już zaawansowane technologie biurowe, które pozwalają ustawić temperaturę barwową światła tak, by odpowiednio stymulowała do pracy. W swojej pracowni mam zainstalowany system Philips SchoolVision. Ustawiam światło odpowiednio do charakteru zajęć ze studentami, np. wzmacniam barwę niebieską na czas kolokwium, żeby ułatwić studentom skoncentrowanie się na zadaniach. I to działa. Choć nie zawsze zdajemy sobie z tego sprawę.

Dr Morawski: Kluczowe dzisiaj wydaje się zrozumienie, że światłem możemy poprawić swój nastrój, a nawet zdrowie. Chłodne światło, które zawiera dużo barwy niebieskiej, znakomicie budzi. Pobudza hormon odpowiedzialny za naszą aktywność. Barwa ciepła natomiast uspokaja, przygotowuje do snu. Dlatego warto zadawać pytania i zrozumieć, czym jest tak naprawdę światło i jaki ma na nas wpływ.

Prof. Żagań: Mam odpowiednią puentę do naszych rozważań. Ostatnie słowa Goethego, wypowiedziane przez niego na łożu śmierci, brzmiały – „Więcej światła!“. Doczekały się one wielu interpretacji. Bliską mi, filozoficzną wykładnią tych słów, jest rozumienie ich jako nawoływania o więcej wiedzy, świadomości. Na okoliczność Dnia Ziemi i Roku Światła nasze środowisko, któremu oświetlenie jest bliskie, życzylibyśmy sobie w społeczeństwie więcej wiedzy o świetle.

A zatem jak świecić? Z namysłem. I nie po oczach.