Kraków, architektoniczna stolica Polski

W rzeczy samej, największe polskie miasta szczycą się kilkoma ciekawymi inwestycjami, ale bodaj najlepszym przykładem jest Kraków, który od ponad dwudziestu lat intensyfikuje wysiłki zmierzające ku zaspokojeniu swoich światowych, architektonicznych ambicji. Przed prześwietleniem najnowszych inwestycji w Grodzie Kraka warto przyjrzeć się, jak zmieniało się to miasto na przestrzeni lat.

Architektura PRL-u – skarb czy plaga?

Po 1989 roku w Krakowie, jak i całej Polsce, zaczął się czas przemian. Powstały pierwsze nowoczesne realizacje, m.in. Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha” (1993-1994) oraz wieżowiec Cracovia Business Center, zwany popularnie„Błękitek” (1996-98). Co ciekawe, jego budowa rozpoczęła się już w PRL-u. W 1972 roku wystartowała realizacja według projektu Janusza Ingardena, która dopiero ponad dwadzieścia lat później doczekała się ukończenia, już w o wiele nowocześniejszej formie. Tego szczęścia nie miał popularny „Szkieletor”, który do dziś straszy Krakowian.

Krakowski modernizm w architekturze ma swoich przeciwników, ale też zwolenników, którzy tak skutecznie walczą o jej dobre imię, że kończy się to zwykle wpisaniem danego obiektu do ewidencji zabytków. Nowe obiekty, które powstają w sąsiedztwie reliktów dawnej epoki, muszą nawiązywać do nich stylem. Tak było choćby z nowym stadionem KS Cracovia, położonym tuż obok Gmachu Głównego Muzeum Narodowego i hotelu „Cracovia”.

Czytaj również: Architektoniczne wyzwanie

Kraków projektu polskiego

W zasadzie jedyne co można brać za pewnik myśląc o współczesnej architekturze, to zastosowanie najnowszych technologii i materiałów („świętą trójcę” tworzą beton, szkło i aluminium). Jeśli zaś chodzi o sam design, panuje całkowity pluralizm. W zasadzie jedyne, co obecnie ogranicza projektantów to pieniądze, bo większość wizji zleceniodawców nadaje się do realizacji – co najwyżej kosztem funkcjonalności obiektu. W erze „starchitektów”, czyli znanych na cały świat projektantów, zacierają się granice między poszczególnymi stylami.

Akurat w Krakowie większe środki finansowe pojawiły się dopiero po wejściu Polski do Unii Europejskiej, a miasto nigdy na nadmiar zagranicznych nazwisk nie mogło narzekać. Nawet dziś najnowocześniejsze krakowskie obiekty powstają głównie z udziałem polskich architektów. Najwięcej topowych realizacji Kraków zawdzięcza architektom z rodziny Ingardenów. Zmarły w 2005 roku Janusz Ingarden zaprojektował wiele obiektów w Nowej Hucie, a następnie jego łupem padły wielkie inwestycje w centrum miasta (Hotel Forum, wspomniany „Błękitek”). Z kolei Krzysztof Ingarden, bratanek Janusza, to obecnie najbardziej chyba wzięty architekt w mieście. Jego projekty to m.in. ICE, Pawilon Wyspiańskiego i MOS.

Czytaj również: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

XXI wiek, czyli zrównoważony rozwój w dobie liberalizmu

Wszechobecny liberalizm i brak dominującego trendu architektonicznego idealnie wpisują się w zjawisko zrównoważonego rozwoju, które stawia za cel uporządkowanie przestrzeni publicznej i zaspokojenie potrzeb lokalnych społeczności, z uwzględnieniem terenów zielonych. W dzisiejszych czasach w kontekście powstawania budowli wyraźnie odznaczają się dwie tendencje – tworzenie futurystycznych projektów „od podstaw” bądź też rewaloryzacja już istniejących obiektów, będąca często elementem składowym rewitalizacji większych obszarów historycznych czy poprzemysłowych.

- Kraków ze względu na swój charakter niewątpliwie jest kształtowany przez dwa nurty – obecnie popularna jest budowa ultranowoczesnych budynków poza rejonami ochronnymi miasta oraz rewaloryzacja istniejącej już zabudowy w strefach ochronnych. Niektóre rejony dopuszczają powstawanie obiektów o dużej kubaturze, dobrym przykładem mogą być ICE i Arena. Są to obiekty nadające miastu charakter metropolitarny – mówi krakowska architekt Agnieszka Bobrowska. I faktycznie, ICE Kraków Congress Centre (2010-2014) i Kraków Arena (2011-2014) już kilka miesięcy po oddaniu stały się symbolem zmian i nową wizytówką miasta. A to nie koniec, bo w tym roku Kraków czeka otwarcie ekologicznej spalarni odpadów projektu biura architektonicznego Teller. Inwestycja jest chwalona nie tylko za nowoczesne, praktyczne rozwiązania, ale i ciekawy design.

Stare Miasto – stare tylko z nazwy

2015 rok to także data ukończenia inwestycji Angel Wawel. Z zabytkową zabudową klasztoru sióstr koletek idealnie komponuje się nowoczesna w formie część apartamentowca, zaprojektowana przez znanego architekta Amiego Szmelcmana. Wartością dodaną jest XIX-wieczna, zdobiona polichromiami Jana Bukowskiego kaplica, niegdyś będąca własnością Domu Towarzystwa Dobroczynności, a obecnie przekształcana w luksusowy Apartament Królewski. – Zainteresowanie tym penthousem jest spore, w końcu mówimy o jednym z najpiękniejszych apartamentów nie tylko w Krakowie, ale i w całej Polsce - mówi Małgorzata Nowosielska, dyrektor sprzedaży i marketingu Angel Wawel.

Powstający nad Wisłą apartamentowiec to przykład na udaną rewaloryzację obiektów zabytkowych. Kraków to wyjątkowe miejsce, gdzie obiekty odzyskują swój dawny blask, jednocześnie zyskując nową funkcję. Jak pogodzić nowoczesne rozwiązania z zabytkową zabudową Starego Miasta wpisanego na Listę światowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego UNESCO? – Jest to obszar o najwyższych wartościach historycznych, kulturowych, urbanistycznych i kompozycyjnych, dlatego objęto go planem zagospodarowania o charakterze ochronnym. Nowo powstające obiekty w tym rejonie muszą charakteryzować się wysoką jakością architektury – mówi Agnieszka Bobrowska.

Wśród udanych realizacji architekt wymienia m.in. Pawilon Wyspiańskiego (2006-2007) oraz nadbudowę Pałacu Krzysztofory, który powstał na niezagospodarowanej działce, idealnie komponując się ze stojącą obok kamienicą. Podobnie „sklejony” z innym budynkiem jest też Małopolski Ogród Sztuki (2010-2012), gdzie niegdyś mieściły się magazyny teatralne, a jeszcze wcześniej – ujeżdżalnia koni.

Kraków metropolitarny

Jednak Kraków to nie tylko Stare Miasto. Także i na niedalekim Kazimierzu i Podgórzu znajdują się ciekawe przykłady rewaloryzacji budynków. Nowoczesna zabudowa rozpoczęła się tam już jakiś czas temu od loftówna Zabłociu oraz Galerii Kazimierz (2004-2005), której część mieści się w budynkach dawnej rzeźni. Niemalże vis a vis tego centrum handlowego znajduje się Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora „Cricoteka” (2010-2014). Obiekt powstał dzięki gruntownej rewaloryzacji i przekształceniu dawnej elektrowni, nad którą wzniesiono nowoczesną, stalowo-betonową ramę.

Dawna stolica Polski od kilku lat wzbogaca się o kolejne inwestycje. Wypada cieszyć się nie tylko z ultranowoczesnych obiektów, takich jak ICE czy Kraków Arena, ale i z udanych rewaloryzacji, których owoce wcale nie odstają od futurystycznych, projektowanych „od podstaw” realizacji. Przykład Krakowa napawa optymizmem i sprawia, że nie tylko Warszawa postrzegana jest jako nowoczesne polskie miasto na mapie Europy.