Planując ogród wybieraj rośliny, które są przyjazne pszczołom

W naszej szerokości geograficznej ok. 80 proc. roślin jest owadopylna. Bez pomocy owadów nie byłyby one w stanie wytworzyć nasion a co za tym idzie również warzyw i owoców. Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa ONZ (FAO) szacuje, że spośród 100 gatunków roślin uprawnych, które zapewniają 90 proc. żywności na świecie, aż 71 jest zapylanych przez pszczoły. Gdyby zabrakło pszczołowatych musielibyśmy pożegnać się m.in. z jabłkami, czereśniami, dyniami i porzeczkami.

Warto również pamiętać, że z pracy pszczół korzysta nie tylko człowiek. Bez zapylenia przez owady nie byłoby owoców głogu, derenia, berberysu, jarzębiny czy bzu czarnego, którymi tak chętnie żywią się różne gatunki ptaków.

Miód wytwarza tylko pszczoła miodna, ale zapylają wszystkie pszczołowate. Biolodzy podkreślają, że w tej dziedzinie niektóre gatunki przewyższają swoją udomowioną kuzynkę. Samica murarki ogrodowej jest w stanie zapylić tyle kwiatów, co – w tym samym czasie – kilkanaście robotnic pszczoły miodnej. Z kolei trzmiele pracują nawet podczas chłodnej i deszczowej pogody, kiedy inne owady  chowają się w ciepłych i suchych miejscach.

Do zapylenia dochodzi w trakcie zbierania przez pszczoły pokarmu – nektaru i pyłku. Nektar dostarcza owadom cukry, potrzebne do wytworzenia energii.  Pszczoły muszą stale je uzupełniać, bo ich potrzeby energetyczne są ogromne. Dobrze ilustruje to następujące porównanie: po zjedzeniu batonika Mars człowiek musiałby biegać przez godzinę, aby spalić dostarczone w ten sposób kalorie. Trzmiel wielkości człowieka spaliłby tę ilość zaledwie w 30 sekund.

^{Kozłek lekarski (Valeriana officinalis)}

Pyłek z kolei jest źródłem białka, niezbędnego m.in. do wykarmienia młodych osobników (larw).

Do utrzymania się przy życiu i wychowania następnego pokolenia, pszczoły potrzebują naprawdę ogromnej ilości kwiatów. W ciągu dnia pszczoła odwiedza 10 – 15 tys. roślin! Aby wytworzyć pół kilograma miodu pszczoły muszą zebrać nektar z ok. 2 milionów kwiatów. Dobrze, aby te kwiaty znajdowały się jak najbliżej gniazda lub ula. Wprawdzie to pszczoła miodna ma teoretycznie zasięg ok. 13 km, ale w praktyce, jeżeli nie musi, nie odlatuje od ula dalej niż 1,5 km. Trzmiele wolą jeszcze krótszy dystans i pracują w odległości kilkuset metrów od gniazda.

^{Naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea)} 

Czytaj również: Czerniec czerwony (Actaea rubra) - roślina cieniolubna.

Bez pożywienia pszczoły giną. Udomowione pszczoły miodne są pod tym względem w uprzywilejowanej sytuacji. Opiekujący się nimi pszczelarze przenoszą ule tam, gdzie akurat kwitną rośliny a w awaryjnych sytuacjach dokarmiają swoje podopieczne. Trzmiele i pszczoły samotnice nie mają takiej opieki. Uważa się, że to właśnie brak pożywienia jest jedną z głównych przyczyn gwałtownego spadku liczby dzikich pszczołowatych w krajach uprzemysłowionych, w tym w Polsce. Naukowcy szacują, że na ok. 470 gatunków pszczołowatych występujących w naszym kraju, wyginięciem zagrożone jest 220.

^{Wielosił błekitny (Polemonium caeruleum)}

Jeżeli:

• rozumiesz ogromną rolę pszczołowatych dla istnienia roślin,

• zależy ci, aby twoje jabłonie, czereśnie, porzeczki czy grusze miały owoce,

• cenisz obecność ptaków i innych zwierząt w swoim otoczeniu,

pomóż owadom znaleźć pożywienie i posadź rośliny przyjazne pszczołom.

^{Ostróżka ogrodowa  (Delphinium cultorum)}

Jak wybrać rośliny przyjazne pszczołom?

1. Wybierz rośliny pyłko- i nektarodajne.

Pszczoły potrzebują dwóch rodzajów pokarmu – pyłku i nektaru. Rośliny przyjazne pszczołom to takie, które dostarczają jednego lub drugiego albo obu na raz. Lista tych roślin jest naprawdę długa i każdy ogrodnik znajdzie tu coś dla siebie. Przykładowo:

Drzewa: wszelkie drzewa owocowe, jarzęby, leszczyna, lipy, wierzby.

Krzewy: krzewy owocowe (malina, jeżyna, porzeczka, agrest), amorfa krzewiasta, berberys, głóg, karagana syberyjska, mahonia, pigwowiec, śnieguliczka biała, tamaryszek,

 ^{Berberys Thunberga}

Byliny: dzwonek ogrodowy, dąbrówka rozłogowa, firletka chalcedońska, jeżówka purpurowa, lawenda, nachyłek, orlik, ostróżka ogrodowa, przegorzan kulisty, pysznogłówka dęta i szkarłatna (dwoista), rozchodnik okazały, tojeść rozesłana, wierzbownica kiprzyca, wrzos, zawilec.

^{Rozchodnik okazały}

Rośliny roczne i dwuletnie: aksamitka, chaber, cynia, kosmos (onętek), malwa, nagietek, naparstnica purpurowa, nasturcja większa, niezapominajka, słonecznik ozdobny, ślazówka letnia, żeniszek, żmijowiec zwyczajny.

2. Pamiętaj o taśmie pokarmowej

Pszczoły nie najedzą się na zapas – muszą mieć stały dostęp do pokarmu. Gdy zwiędną kwiaty jednego gatunku, w ich miejsce powinny pojawić się nowe – innego gatunku. Inaczej pszczoły nie będą miały co jeść. To następowanie po sobie kwiatów nazywane jest fachowo taśmą pokarmową. Staraj się zatem sadzić rośliny, które kwitną w różnym czasie – od wczesnej wiosny do jesieni. (Załącznik: kalendarz kwitnienia kwiatów).

3. Posadź rośliny wielu gatunków

Niektóre pszczoły, np. miodna,  żywią się na większości roślin kwiatowych. Są jednak i takie gatunki, które potrzebują kwiatów o określonej budowie. Im bardziej różnorodne rośliny posadzisz, tym większa szansa, że dopasujesz się do wymagań różnych pszczołowatych.

^{Jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea)}

4. Unikaj gatunków inwazyjnych

Nawłoć kanadyjska, róża pomarszczona, robinia akacjowa czy słonecznik bulwiasty są roślinami chętnie odwiedzanymi przez pszczoły, ale… lepiej zrezygnować z ich uprawy. Są to gatunki inwazyjne, które agresywnie rozprzestrzeniają się i wypierają inne rośliny, czego konsekwencją jest m.in. przerwanie taśmy pokarmowej.  Jeżeli masz w ogrodzie gatunki inwazyjne – zastąp je innymi.

5. Stwórz własną łąkę

Jeżeli dysponujesz większą powierzchnią, możesz zamiast trawnika (lub jego części) założyć łąkę kwietną. Taka łąka to kompletny mały ekosystem, w którym będą dobrze czuły się różne gatunki pszczołowatych.  Gotowe mieszanki nasion roślin łąkowych znajdziesz w internecie. Warto posadzić je w glebie ubogiej, która nie przyciąga innych, konkurencyjnych gatunków. Miejsce na łąkę powinno być dobrze nasłonecznione, z dala od zasłaniających światło drzew i krzewów.  Ponieważ rośliny łąkowe źle znoszą częste przydeptywanie, na łąkę dobrze jest wybrać mniej uczęszczaną część ogrodu.

Czytaj również: Krzewy i drzewa z ozdobnymi owocami

^{Szałwia omączona (Salvia farinacea)}

Jak dbać o ogród w sposób przyjazny pszczołom?

1. Ogranicz stosowanie chemii

To oczywiste - środki owadobójcze szkodzą również pszczołom.  I nie tylko im – przy okazji zabijają owady drapieżne, które są naturalnym sposobem na ograniczenie liczebności szkodników.

Zamiast pestycydów zastosuj naturalne środki ochrony roślin albo działające wybiórczo pułapki feromonowe. Jeśli już naprawdę musisz użyć chemii, opryski rób wieczorem, gdy aktywność pszczołowatych jest niska. Nie opryskuj bezpośrednio kwiatów. Stosuj się do zaleceń instrukcji danego środka nigdy nie przekraczając podanych dawek.

Warto również korzystać z naturalnych nawozów.  Te chemiczne, o wysokim stężeniu substancji,  mogą być dla owadów szkodliwie .

2. Podlewaj wieczorem

Owady niechętnie siadają na mokrych kwiatach – woda zlepia pyłek, więc trudno go pozyskać. Po szóstej po południu aktywność pszczół jest już wyraźnie mniejsza a do rana pyłek zdąży wyschnąć. Poza tym wieczorne podlewanie jest bardziej ekonomiczne – woda wolniej paruje, więc lepiej nawodni rośliny.

3. Usuwaj zeschnięte rośliny dopiero na wiosnę

W zasuszonych łodygach zimuje wiele owadów, dlatego ich usuwanie najlepiej odłożyć dopiero do wiosennych porządków.

4.  Stwórz dzikie miejsce

Wygospodaruj część ogrodu, w której pozwolisz przyrodzie zrobić swoje. Nie przekopuj ziemi, nie sadź nowych roślin, nie koś trawy, nie zbieraj liści itd. Możesz natomiast położyć tam kłodę zbutwiałego drewna. W ten sposób stworzysz miejsce, w którym pszczołowate będą mogły bezpiecznie założyć swoje gniazda (część z nich mieszka pod ziemią albo próchniejącym drewnie). A niekoszona trawa to okazja, aby wyrosły na niej kwiaty dające owadom pożywienie.

5. Pamiętaj o wodzie

Pszczołowate potrzebują wody, dlatego warto w ogrodzie urządzić odpowiednie poidełko. Najprostsze to podstawka pod doniczkę wysypana równomiernie drobnymi kamykami. Nalewamy do niej wodę tak, aby kamyki wystawały ponad powierzchnię. Dzięki temu pszczoły będą mogły swobodnie po nich chodzić bez ryzyka utopienia. Poidełko należy umieść w nasłonecznionym miejscu, aby woda mogła się ogrzać. Pamiętaj o regularnym uzupełnianiu i wymienianiu wody.

^{Aksamitka (Tagetes L.)}