Powstanie i losy Księżego Młyna wpisane w historię Łodzi

Pierwszy młyn

Królem Polski jest Władysław Jagiełło, a kraj dręczony jest przez najazdy krzyżackie. Właśnie wtedy, na przełomie XIV i XV wieku pleban wsi Łodzia, oddanej kilkadziesiąt lat wcześniej biskupom kujawskim w wieczyste posiadanie, postanawia nad małą rzeczką Jasień postawić młyn. Niedługo później, bo w roku 1423, Łodzia uzyskuje prawa miejskie, a wraz z nimi pozwolenie na organizowanie targów. To właśnie młyn postawiony przez plebana da nazwę późniejszej dzielnicy.

Łódź przez kolejne dwieście lat rozwija się jako niewielkie miasteczko rolnicze, by z czasem stać się lokalnym ośrodkiem handlu i rzemiosła. Pod koniec XV wieku król Jan I Olbracht potwierdza przywileje królewskie pozwalające na odbywanie się dwóch jarmarków rocznie i cotygodniowego targu. Jak wynika z pierwszego spisu ludności przeprowadzonego w 1534 roku, miasto liczyło 70 rodzin mieszczańskich i około 30 domostw. Tę historyczną część, która dała początek rodzącemu się miastu, dzisiaj nazywamy Starym Miastem. Najazdy szwedzkie oraz późniejsze rozbiory Polski zahamowały rozwój Łodzi aż do początków XIX wieku. 

Imperium włókiennicze

W 1820 roku miejscowości ulokowane w pobliżu rzek Łódka i Jasień znajdujących się w ówcześnie w granicach Królestwa Kongresowego, zostały włączone do kalisko-mazowieckiego okręgu przemysłowego i miały pełnić rolę ośrodków przemysłu włókienniczego. Choć stary młyn został rozebrany, a w okolicy zaczęły powstawać pierwsze zakłady tkackie i sukiennicze, nazwa okolicy pozostała niezmienna. Siła wody miała teraz służyć do napędzania przędzalni, foluszy i bielników.

Czytaj również: Stara Spalarnia w Poznaniu po gruntownej modernizacji zyskała nowy wygląd i nową funkcję

W 1870 roku na Księżym Młynie pojawił się niemiecki przemysłowiec Karol Scheibler. Posiadał już własną przędzalnie oraz famuły zlokalizowane wokół Wodnego Rynku, zdecydował się jednak na wykupienie strawionej w pożarze fabryki wraz z okolicznymi terenami. W jej miejscu Scheibler buduje największy w Europie, liczący sobie 207 metrów długości gmach przędzalni, a już kilka lat później naprzeciwko budynków produkcyjnych powstają mieszkania pracownicze wraz z szeroką aleją prowadzącą do budynku szkoły. Z czasem osiedle rozrasta się, a na jego terenie powstają m.in. sklepy, remiza strażacka, czy szpital.  

Po II wojnie światowej fabryki należące niegdyś do Karola Scheiblera zostały znacjonalizowane i od 1946 roku nosiły nazwę I Państwowe Zakłady Przemysłu Bawełnianego nr 1, a w 1962 roku zostały przemianowane na Łódzkie Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. Obrońców Pokoju "Uniontex". W wolnej Polsce zakłady nie wytrzymały konkurencji rynkowej, a sprywatyzowane przedsiębiorstwo zaczęło wyprzedawać nieruchomości, które z czasem zaczęły niszczeć. 

Rewitalizacja i nowe życie

Partnerstwo publiczno-prywatne to słowo kluczowe, jeśli chcemy mówić o restauracji łódzkich zabytków. Księży Młyn, nazywany również dziewiątym kwartałem rewitalizacji, to znakomity przykład, jak taka współpraca powinna przebiegać. Dowodem na to niech będzie przyznana w 2017 roku nagroda “Najlepszej praktyki miejskiej” za modelową kooperację w ramach rewitalizacji. Oznacza to, że łódzka rewaloryzacja promowana będzie m.in. przez Komisję Europejską, jako wzorcowy przykład w całej Europie. Wniosek miasta o dofinansowanie odnowy pofabrycznej dzielnicy uzyskał 93,18 pkt. na 100 możliwych. Kwota przeznaczona na odnowę osiedla robotniczego wybudowanego przez Karola Scheiblera wyniesie łącznie 75 milionów złotych, z czego 48 milionów to unijne dofinansowanie. Projekt rewitalizacji obejmuje remont zabytkowych famuł, a także modernizację przestrzeni miejskiej, w tym powstanie pierwszego w Łodzi “zielonego parkingu”. 

Czytaj również: Od starożytności po barok – historia nurtów architektonicznych

Za funduszami miejskimi idą także pieniądze inwestorów. Textorial Park II - kompleks biurowo-usługowy przywróci życie dawnym magazynom fabryki Karola Scheiblera. Pierwszy etap inwestycji firmy St. Paul’s Development - rewaloryzacja magazynu bawełny wraz z remizą strażacką - symbolem Księżego Młyna, został oddany do użytku w 2009 roku, stając się pierwszym budynkiem biurowym klasy A w Łodzi.

To pierwsza tego typu rewitalizacja w Łodzi. Zwykle stare mury ceglane odnawiano z zewnątrz, od środka zasłaniając je płytami kartonowo-gipsowymi czy tynkiem. W Textorialu wewnętrzna ściana będzie przeszklona i zostanie odsunięta od muru o około 70 cm. – Dzięki temu we wszystkich pomieszczeniach na parterze budynków magazynowych będzie widać starą ceglaną ścianę – opowiada Robert Strzeński z Horizone Studio, główny projektant Textorial Park II. 

To, co szczególnie istotne, prywatny inwestor oprócz stworzenia powierzchni biurowej o najwyższym standardzie, zadba także, by przestrzeń dawnej fabryki Scheiblera służyła także mieszkańcom Księżego Młyna. Na terenie Textorial Park II powstaną kawiarnie, urokliwe knajpki, a także ponad 9 tys. m2 ogólnodostępnej przestrzeni publicznej z placem wypełnionym miejscami zachęcającymi do przebywania i relaksu. Firma St. Paul’s Development podjęła także starania w celu utworzenia w pobliżu stacji roweru miejskiego, który jeszcze lepiej skomunikuje Księży Młyn z resztą miasta. Miłośnicy przejażdżek znajdą tam także bezpłatną stację obsługi rowerów.

Historia Księżego Młyna jest jak pigułka historii Łodzi. Pokazuje jak miasto się rozwijało, rosło wraz z potęgami fabrycznymi, by z czasem przekształcić się w nowoczesne centrum kultury i biznesu.