Zasady zakładania działalności gospodarczej w Polsce i rodzaje spółek

Zasady zakładania działalności gospodarczej w Polsce opierają się na swobodzie działalności gospodarczej. Oznacza to, iż założenie przedsiębiorstwa, jego prowadzenie i zakończenie jest dozwolone każdemu na równych prawach, z tym że w niektórych przypadkach wymagane jest spełnienie szczególnych wymogów określonych w obowiązujących regulacjach prawnych.

Rozpoczęcie i prowadzenie działalności gospodarczej może przybrać formę indywidualnej działalności gospodarczej, spółki handlowej lub spółki cywilnej, w zależności od charakteru indywidualnie sprecyzowanych potrzeb przedsiębiorcy. Na co trzeba zwrócić szczególną uwagę podczas zakładania przedsiębiorstwa?

Indywidualna działalność gospodarcza – bez skomplikowania, jednak z dużą odpowiedzialnością

Z uwagi na łatwy proces rejestracji, brak skomplikowania oraz stosunkowo niski stopień formalizmu jej prowadzenia jest to jedna z najczęściej wybieranych form prowadzenia działalności w Polsce. Indywidualna działalność gospodarcza jest zakładana i prowadzona przez osobę fizyczną, w osobie właściciela, który reprezentuje również firmę na zewnątrz. Podstawy prawne funkcjonowania takiej działalności regulowane są przez Ustawę z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2013 r. poz. 672 ze zm.) oraz Ustawę z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm., dalej: k.c.).

Rozpoczęcie tego rodzaju działalności wiąże się z obowiązkiem ujawnienia tej okoliczności w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Po zarejestrowaniu firmy przedsiębiorca działa w imieniu własnym, w związku z czym ma on pełnię kompetencji w zakresie podejmowanych w firmie decyzji. Zarządzanie firmą jest elastyczne i w całości podporządkowane woli samego właściciela. Działalność taka zyskała wysoką popularność również ze względu na brak wymogu dotyczącego minimalnego kapitału zakładowego. Niemniej jednak przedsiębiorcy decydujący się na taki rodzaj formy prawnej muszą pamiętać o tym, że ponoszą pełną odpowiedzialność za zobowiązania zaciągnięte w ramach przedmiotowej działalności w sposób wyłączny i nieograniczony. Dotyczy to zarówno majątku przedsiębiorstwa, jak i majątku osobistego.

Spółka cywilna – umowa prawa cywilnego

Założenie spółki cywilnej oraz jej funkcjonowanie uregulowane zostało w art. 860–875 k.c. W istocie jest to umowa prawa cywilnego, którą mogą zawrzeć ze sobą w formie pisemnej co najmniej dwa podmioty, z których każdy może być osobą fizyczną, osobą prawną lub jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną. Przez umowę spółki cywilnej wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności poprzez wniesienie wkładów. Podkreślenia wymaga, że spółka taka nie posiada osobowości prawnej, co oznacza, iż samodzielnymi podmiotami prawa są zawsze jej wspólnicy.

Ma to istotne znaczenie w zakresie reprezentacji spółki, ponieważ co do zasady każdy ze wspólników może ją reprezentować oraz prowadzić jej sprawy. Na majątek spółki składa się z kolei współwłasność łączna wspólników i nie może zostać ona podzielona w trakcie trwania spółki. Odnosi się to również do zobowiązań zaciąganych w ramach spółki, za które nieograniczoną odpowiedzialność ponoszą wszyscy wspólnicy solidarnie – zarówno majątkiem wspólnym wszystkich wspólników, jak i osobistym każdego z nich.

Spółki handlowe – cechy charakterystyczne każdej z nich

Spółki handlowe są prawną formą współdziałania w celu zarobkowym co najmniej dwóch podmiotów. Podobnie jak w przypadku spółki cywilnej, podstawą założenia i rozpoczęcia działalności jest w tym przypadku zawarcie umowy, w której wspólnicy albo akcjonariusze zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu poprzez wniesienie wkładów oraz – jeżeli umowa lub statut spółki tak stanowi – przez współdziałanie w inny, określony sposób. Podstawowy podział, rodzaje, charakterystykę oraz różnice między spółkami handlowymi reguluje Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. z 2016 r. poz. 1578, dalej: k.s.h.). Spółki handlowe dzielą się na spółki kapitałowe (z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcyjna) oraz osobowe (jawna, partnerska, komandytowa i komandytowo-akcyjna).

Do najpopularniejszych spółek handlowych należą spółka z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółka jawna. Wybór właściwej formy jest każdorazowo uzależniony od charakteru planowanej działalności, dostępnych środków oraz indywidulanych założeń i biznesplanów każdego przedsięwzięcia. Warto skorzystać z pomocy doświadczonego zespołu ekspertów i praktyków, którzy po rzetelnej analizie dokumentacji i oczekiwań klienta wybiorą najlepszą formę prowadzenia działalności gospodarczej, minimalizującą negatywne konsekwencje prawne i finansowe podjętej decyzji.

Spółki kapitałowe – działanie w oparciu o posiadany kapitał

Decyzja o wyborze formy organizacyjno-prawnej prowadzenia działalności gospodarczej w ramach spółki kapitałowej związana jest najczęściej z tym, że wspólnicy lub akcjonariusze planują podjąć duże ryzyko albo rozpocząć działalność na dużą skalę. Działalność taka związana jest z posiadanym kapitałem – w ramach spółki z ograniczoną odpowiedzialnością kapitał zakładowy niezbędny do zarejestrowania spółki wynosi 5 000 złotych i dzieli się pomiędzy wspólników na udziały o wartości nominalnej co najmniej 50 złotych; w spółce akcyjnej natomiast kapitał zakładowy wynosi 100 000 złotych, zaś akcjonariusze obejmują akcje o wartości nominalnej nie niższej niż 1 grosz.

Wspólnikami spółek kapitałowych mogą być osoby fizyczne, prawne, a także jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną. W odróżnieniu od spółki cywilnej i spółek handlowych osobowych, spółki kapitałowe posiadają osobowość prawną oraz zmienny kapitał i skład osobowy. Warto również zaznaczyć, że majątek spółki jest odrębny od finansów wspólników bądź akcjonariuszy. Oznacza to, że – z pewnymi wyjątkami – nie będą oni odpowiadać za zobowiązania spółki. Ma ona bowiem własny majątek, z którego odpowiada.

Co zostało wyżej zasygnalizowane, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna charakteryzują się zmiennym składem osobowym. Dlatego też wspólnicy i akcjonariusze, mogący sprzedawać albo nabywać udziały lub akcje, co do zasady są wyłączeni z prowadzenia spraw spółki, która działa przez swoje organy.

W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością funkcjonują zarząd (organ obligatoryjny, wykonawczy/zarządzający), zgromadzenie wspólników (organ obligatoryjny, uchwałodawczy), rada nadzorcza i komisja rewizyjna (organy fakultatywne, chyba że kapitał zakładowy spółki jest większy niż 500 000 złotych i że jest w niej więcej niż 25 wspólników – wtedy są obligatoryjne). Natomiast w spółce akcyjnej, w której zakresy działania organów są takie jak w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością,  rada nadzorcza jest zawsze organem obowiązkowym.

Czytaj również: Prowadząc firmę we własnym domu możesz obniżyć podatek

Regulacje prawne dotyczące spółki z ograniczoną odpowiedzialnością zostały zawarte w art. 151–300 k.s.h., a te dotyczące spółki akcyjnej – w art. 301–490 k.s.h.

Spółki osobowe – informacje ogólne

Charakter prawny prowadzenia działalności gospodarczej w oparciu o spółki osobowe wymusza na wspólnikach osobiste zaangażowanie w sprawy spółki, pomimo iż spółki te są podmiotami odrębnymi od wspólników. Każda ze spółek osobowych może zostać utworzona przez co najmniej dwóch wspólników, a jej skład osobowy nie może ulec zmianie (wyjątek stanowi spółka komandytowo-akcyjna). Spółki te posiadają zdolność do czynności prawnych, a więc mogą we własnym imieniu nabywać prawa i zaciągać zobowiązania. Ich cechą wspólną jest również posiadanie zdolności sądowej, a więc prawa do pozywania i bycia pozywanym. Poza tym obowiązujące przepisy nie wskazują na konieczność wpłacania środków finansowych na kapitał zakładowy spółki osobowej. Inaczej jest jedynie w przypadku spółki komandytowo-akcyjnej, w której minimalny kapitał zakładowy wynosi 50 000 złotych. Każda spółka osobowa powstaje z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego.

Dodatkowo w spółkach osobowych wspólnicy zobowiązani są osobiście prowadzić sprawy spółki i reprezentować ją na zewnątrz. Tym samym w tych spółkach co do zasady nie ma organów. Warto wskazać na dwa odstępstwa od tej reguły: w spółce partnerskiej umowa spółki może przewidywać przekazanie uprawnień wykonawczych zarządowi, zaś w spółce komandytowo-akcyjnej istnieje obligatoryjny organ w postaci walnego zgromadzenia oraz fakultatywny w postaci rady nadzorczej (jeżeli jednak liczba akcjonariuszy przekroczy 25, to ustanowienie tego organu będzie obowiązkowe).

Kodeks spółek handlowych reguluje funkcjonowanie 4 rodzajów spółek osobowych: jawną (art. 22–85 k.s.h.), partnerską (art. 86–101 k.s.h.), komandytową (art. 102–124 k.s.h.) i komandytowo-akcyjną (art. 125–150 k.s.h.).

Spółka jawna

Spółka jawna jest spółką osobową, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą. Umowa spółki powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności. Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczeń całym swoim majątkiem, solidarnie z pozostałymi wspólnikami i spółką. Wspólnik ponosi odpowiedzialność subsydiarną, co oznacza, iż wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika dopiero, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.

Udział kapitałowy wspólnika odpowiada wartości rzeczywiście wniesionego przez niego wkładu. W umowie zasadnicze znaczenie ma określenie wkładów wnoszonych do spółki przez wspólników, z uwagi na to, że stanowią one majątek spółki. W razie wątpliwości uważa się, że wkłady wspólników są równe. Wkład wspólnika może polegać na przeniesieniu lub obciążeniu własności rzeczy lub innych praw, a także na dokonaniu określonych świadczeń na rzecz spółki. Umowa spółki może zwolnić wspólnika od udziału w stratach, jednak co do zasady przewiduje się, że każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i w tym samym stosunku uczestniczy w stratach, bez względu na rodzaj i wartość wniesionego wkładu.

Spółka partnerska

Spółka partnerska jest spółką osobową utworzoną przez wspólników – partnerów w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce, prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. Umowa spółki partnerskiej powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności. Spółkę można zawiązać w celu wykonywania kilku wolnych zawodów, chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej. Partnerami mogą być wyłącznie osoby fizyczne, uprawnione do wykonywania wolnych zawodów, takich jak przykładowo adwokat, aptekarz, architekt, doradca inwestycyjny, rzecznik patentowy, radca prawny, biegły rewident.

Partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem zawodu przez pozostałych partnerów lub będące następstwem działań albo zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę bądź innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki. W umowie spółki jeden lub kilku partnerów mogą zgodzić się na ponoszenie odpowiedzialności w takim zakresie, w jakim ponosi ją wspólnik spółki jawnej.

Przepisy prawa zakładają, że to od decyzji partnerów będzie zależało, jakie dodatkowe zastrzeżenia będą zawarte w umowie spółki. Mogą one dotyczyć wyłączenia prawa do reprezentowania spółki przez danego partnera, wprowadzenia zasady łącznej reprezentacji czy też uprawnienia do powołania zarządu spółki.

Spółka komandytowa

Spółka komandytowa jest spółką osobową mającą na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczeń (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika jest ograniczona (komandytariusz). Przedmiotowe ograniczenie odnosi się do sumy komandytowej, a więc do oznaczonego kwotowo zakresu odpowiedzialności każdego komandytariusza wobec wierzycieli. Tym samym komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli tylko do wysokości sumy komandytowej. Odpowiedzialność komplementariusza względem wierzycieli jest z kolei nieograniczona i osobista, co oznacza, iż ponosi on ujemne konsekwencje działalności spółki całym swoim majątkiem oraz solidarnie z pozostałymi wspólnikami.

Umowa spółki powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Wspólnikami w spółce komandytowej mogą być osoby fizyczne i osoby prawne, w szczególności spółka z ograniczoną odpowiedzialnością czy spółka akcyjna. Dozwolone jest również, aby status wspólnika nadany został innym spółkom wskazanym w Kodeksie spółek handlowych, a więc spółce jawnej, komandytowo-akcyjnej, komandytowej czy partnerskiej.

Zakres uprawnień, obowiązków i odpowiedzialności wspólników wpływa przede wszystkim na prawo do reprezentacji spółki oraz prowadzenia jej spraw. W konsekwencji komplementariusz co do zasady zarządza i kieruje spółką. Natomiast rola komandytariusza ogranicza się jedynie do wykonywania przez niego praw kontroli działalności spółki i nadzoru nad nią.

Spółka komandytowo-akcyjna

Spółka komandytowo-akcyjna jest spółką osobową, mającą na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki odpowiada bez ograniczenia co najmniej jeden wspólnik – komplementariusz, a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Pomimo że ta forma prawna jest na pozór podobna do spółki komandytowej, występują między nimi zasadnicze różnice. Przede wszystkim w spółce komandytowo-akcyjnej funkcjonuje statut (a nie umowa, jak w spółce komandytowej), który powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego. Kapitał zakładowy spółki powinien wynosić co najmniej 50 000 złotych. W spółce komandytowo-akcyjnej można ustanowić radę nadzorczą. Jeżeli jednak liczba akcjonariuszy przekracza 25, to powołanie rady nadzorczej jest obowiązkowe.

Warto wskazać, że komplementariusz i akcjonariusz uczestniczą w zysku spółki proporcjonalnie do wniesionych przez nich wkładów, chyba że statut stanowi inaczej. Zasadnicza pozostaje kwestia odpowiedzialności w spółce – akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki. Natomiast odpowiedzialność ponoszą całym swoim majątkiem w sposób nieograniczony spółka oraz każdy z komplementariuszy. W sytuacji kiedy w spółce status komplementariusza posiada więcej podmiotów, odpowiadają oni solidarnie. Oznacza to, że w sytuacji kiedy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna, wierzyciel spółki może prowadzić ją również z majątku osobistego wspólnika będącego komplementariuszem.

Czytaj również: Rządowa walka z falą oszustw oraz nadużyć - surowe sankcje karnoskarbowe

Autor:

Kancelaria Prawna Skarbiec, specjalizująca się w przeciwdziałaniu bezprawiu urzędniczemu, w kontrolach podatkowych i celno-skarbowych oraz optymalizacji podatkowej